Kulturalnie

Bajki – wczoraj i dziś

Uwielbiam oglądać filmy Disneya z księżniczkami. Nawet teraz, kiedy jestem dorosła. Te suknie, te bale, ci książęta na białych koniach… Jednak nie każdy wie, że niektóre z tych animacji bazują na oryginalnych i strasznych bajkach, które od wieków były przekazywane z pokolenia na pokolenie. Historycznie rzecz ujmując opowiadanie bajek miało służyć nie tylko zabawie, umilaniu czasu, zachowaniu tradycji, ale także edukowaniu czy umoralnianiu. To one pokazywały dzieciom co jest dobre a co złe, tyle że w sposób, który do dziś śni się po nocach psychologom dziecięcym w największych koszmarach. W tych strasznych czasach także bajki były straszne. Czego brakuje w dzisiejszych wersjach popularnych bajek?

Kopciuszek

Film Disneya z 1950 roku

W wersji amerykańskiego rysownika Kopciuszek mieszkała ze swoją wredną macochą i brzydkimi dwiema siostrami. Dobra wróżka oraz grono zwierzęcych przyjaciół pomogło jej znaleźć się na balu, gdzie zakochała się z wzajemnością w księciu. O północy musiała opuścić salę balową, gdyż czar rzucony przez wróżkę przestał działać – zniknęłaby jej suknia, jej powóz, jej nowy look. Uciekając zgubiła szklany pantofelek. Książę rozkazał poszukać panny, na którą ten pantofelek by pasował. Oczywiście znalazł i żyli długo i szczęśliwie.

Oryginalna baśń ze zbiorów braci Grimm, 1812 rok

Historia rozpoczyna się podobnie: sierota, zła macocha, dwie siostry przyrodnie. Zamiast Dobrej Wróżki – drzewo zasadzone przy grobie matki Kopciuszka, pod którym dziewczynka często się modliła i użalała na swój los. Sukienkę na bal oraz pantofle cudownie znalazła pewnego wieczora pod drzewem. Czar miał prysnąć o północy, ale przebiegły książę wylał smołę, więc pantofelek przykleił się do schodów. Poszukiwał właścicielki buta po całym królestwie. Jedna z sióstr której stopa nie mieściła się w bucie, odcięła sobie palce u stóp. Książę zauważył kłamstwo dopiero w momencie, gdy z buta zaczęła wyciekać krew. Poślubił więc Kopciuszka, gdyż jej stopa pasowała do bucika. Za karę w dzień ślubu Kopciuszka gołębie wydłubały kochanym siostrom oczy. Brutale z tych gołębi.

Mała syrenka

Film Disneya z 1989 roku

Trochę zwariowana, ciekawska i zbuntowana nastoletnia syrenka, Ariel, zakochana w człowieku postanawia wyzbyć się swojego rybiego ogona i też być człowiekiem. By to osiągnąć zawiera układ z Urszulą, złą morską wiedźmą i sprzedaje swój głos za nogi. Głos wróci jeśli księcia ją pocałuje. Urszula robiła wszystko, nawet oszukała księcia, by ten nie zakochał się w Ariel, jednak, jak to w bajkach Disneya bywa, wszystko skończyło się dobrze. Książę Eryk i Ariel pobrali się i żyli długo i szczęśliwie.

Oryginalna baśń Hansa Christiana Andersena, 1837 rok

Początek jest podobny jak w przypadku Disneya: książę Eryk wypada za burtę, Ariel go ratuje, zakochuje się w nim, idzie do wiedźmy po wątpliwą pomoc, co wiąże się z odebraniem głosu. Jednak inaczej niż w disney’owskiej wersji – tu syrenka w przypadku porażki nie zamienia się ponownie w pół-pannę, pół-rybę, a umiera. Do tego syrenka chce być człowiekiem nie tylko dlatego, że się zakochała, ale także z tego powodu, ze chce mieć duszę tak jak ludzie – coś , czego syreny nie posiadały. Syrenka, gdy staje się człowiekiem, okropnie cierpi. Każdy jej krok to jak stąpanie po potłuczonym szkle. Prawie udaje się jej rozkochać w sobie księcia, ale prawie to za mało. Książę zakochuje się jednak w kim innym. Wiedźma daje syrence jeszcze jedną szansę – może ona zabić księcia i dzięki temu ponownie zmienić się w syrenkę. Jednak nie potrafi zasztyletować swego ukochanego, rzuca się więc w morskie odmęty, a sama zamienia w morską pianę do czasu, aż jej dusza, którą w tym czasie jednak otrzymała, odpokutuje w czyśćcu 300 lat takiej kary.

Królewna Śnieżka i siedmiu krasnoludków

Film Disneya z 1938 roku

Wredna macocha, której nie pasowało to, że pasierbica jest taka piękna, zarządza zamordowanie Śnieżki. Lata później dowiaduje się, że jednak dziewczynka żyje i mieszka w środku lasu w domku krasnoludków. Macocha przebiera się więc za staruszkę i daje Śnieżce zatrute jabłko, którego czar wiecznego snu może złamać tylko pocałunek. Oczywiście znajduje się książę, który potrafi całować i szczęśliwy koniec gotowy.

Oryginalna baśń ze zbiorów braci Grimm, 1812 rok

W wersji oryginalnej dodatkowo dowiadujemy się, że myśliwy, który miał Śnieżkę zgładzić, robi wszystko, by nie wydało się, że puścił ją wolno: zamiast dostarczyć wątrobę i płuca Śnieżki dostarcza macosze wnętrzności dzika. Macocha zjada je ze smakiem myśląc, że to organy pasierbicy. Kiedy dowiaduje się prawdy próbuje zabić: a to daje duszący pas, a to zatruty grzebień, w końcu zatrute jabłko. Krasnoludki wioząc trupa napotykają księcia, który zakochał się w jej obliczu martwym i prosi o ciało księżniczki. Umieszcza ją w kryształowej trumnie. Podczas konduktu pogrzebowego trumna poruszyła się na tyle mocno, że jabłko wypada z ust Śnieżki, a dziewczyna budzi się. Biorą błyskawiczny ślub, na którym zaproszono złą macochę. Za próby zabójstwa zostaje ona skazana na tańczenie w rozżarzonych, żelaznych butach, dopóki nie padnie martwa.

Śpiąca królewna

Film Disneya z 1959

Na królewskich chrzcinach zjawiła się niezaproszona zła wiedźma. Inne wróżki dawały dary małej księżniczce – ona też dała, ale przekleństwo. Zły urok miał sprawić, że w dniu swoich szesnastych urodzin przed zachodem słońca królewna zrani się w palec i umrze. Kiedy czarownica zniknęła, ostatnia dobra wróżka zamieniła klątwę – królewna miała zapaść w głęboki sen kiedy dotknie wrzeciona, a ze snu miał ją zbudzić pocałunkiem książę. Wróżki chciały uchronić księżniczkę od klątwy – zabrały ją do lasu, opiekowały się do jej 16-tych urodzin. W lesie księżniczka niespodziewanie spotkała księcia, zakochała się w nim i umówiła na wieczorną schadzkę. Jednak nic z tego nie wyszło, bo tego właśnie dnia miała wrócić do zamku. Czarownica zahipnotyzowała księżniczkę, dotknęła ona wrzeciona i zapadłą w sen, a zamek oplotły kolczaste krzewy. Dostępu do księżniczki bronił też smok – drugie wcielenie czarownicy. Księżę z pomocą dobrych wróżek pokonał jednak wszystkie przeciwności, pocałował księżniczkę i żyli długo i szczęśliwie.

Oryginalna baśń Charles′a Perraulta z 1697 roku

Wszystko tak samo jak u Disneya, jednak dziewczynką nie opiekowały się wróżki, a zaufana ochmistrzyni. Zaufana, ale nie zawsze dobrze pilnująca dziewczynki. Raz podczas drzemki dziecko weszło do komnaty, w której jeszcze nie była. W komnacie siedziała staruszka i przędła na wrzecionie. Rzadko opuszczała komnatę, więc nie znała rozkazu króla dotyczącego usunięcia wszystkich wrzecion w królestwie. Królewna spróbowała tkać, jednak chwyciła wrzeciona tak niezdarnie, że ukłuła się w palec i padła nieprzytomna na ziemię. Po stu latach pocałował ją książę, który musiał pokonać tylko krzewy obrastające zamek. Oryginał posiada jednak dalszą część. Książęcej parze urodziła się córka i syn. Jednak matka księcia była kanibalem i szczególnie lubiła dziecięce mięso. Kazała kucharzowi upiec księżniczkę i jej dzieci. Zamiast tego kucharz podał pieczoną kozę, barana i łanię. Wkrótce królowa odkryła podstęp kucharza. Chcąc się zemścić chciała umieścić księżniczkę, jej dzieci i kucharza w wannie pełnej żmij. Jednak książę przybył w porę na pomoc, a królowa sama rzuciła się do przygotowanej wanny.

Piękna i Bestia

Film Disneya z 1991 roku

Bella jest córką genialnego wynalazcy. Pewnego razu ojciec Belli wyjeżdża z nowym wynalazkiem na konkurs, lecz gubi się w lesie. Błądząc trafia do zamku położonego na odludziu. Tam zostaje uwięziony przez Bestię. Do domu powraca tylko jego koń. Bella postanawia odszukać ojca. Dociera do zamku Bestii i w zamian za wolność ojca, zostaje w zamku. Tam uczy się żyć z Bestią i zaczarowaną służbą, której celem jest zeswatanie pana i dziewczyny. Nagrodą jest odczarowanie – muszą to zrobić nim magiczna róża straci ostatni płatek. Bella jednak martwi się o ojca, a Bestia pozwala jej wrócić, bo za bardzo ją kocha, by zostawić dziewczynę z dala od rodziny. Nawet kosztem życia. W wiosce stara się o jej względy wioskowy osiłek, a po spektakularnym koszu stara się odegrać zawiadamiając, że ojciec Belli jest szalony. Dziewczyna w akcie desperacji straszy wszystkich bestią. Gawiedź jednak zamiast bać się, idzie zabić Bestię. Prawie się im to udaje, ale jednak Bestia wygrywa. Ciężko ranną całuje Bella. Czar pryska. Wszyscy żyją długo i szczęśliwie.

Oryginalna baśń Gabrielle-Suzanne Barbot de Villeneuve w skróconej wersji wg Jeanne-Marie Leprince de Beaumont, 1740

Kupiec po utracie wszystkich statków na morzu trafił na wyspę. Rósł na nie j krzak róży z trzema kwiatami na jednej gałązce – właśnie taki prezent chciała jedna z córek od niego otrzymać gdy powróci do domu. Kupiec ukradł tą różę, jednak został ukarany przez właściciela ogrodu – Bestię. Bestia darowała mu życie w zamian za przyprowadzenie i pozostawienie na rok w zamku bestii jego córki. Kupiec zgodził się. Bella zamieszkałą z bestią w luksusie. Bestia codziennie oświadczała się i codziennie dostawała kosza, a w nocy Belli śnił się piękny książę, który pytał dlaczego nie przyjmuje oświadczyn Bestii. Jednak dziewczyna nie łączyła Bestii i księcia – myślał, że książę jest więźniem Bestii i szukała go po całym zamku. W końcu chora z tęsknoty za domem rodzinnym Bella ubłagała powrót na tydzień do domu. Dostała magiczne lustro, w którym widać było Bestię i jej zamek, oraz pierścień pozwalający wrócić jej do zamku. Kiedy jedna z sióstr zobaczyła szczęśliwą i pięknie ubraną Belle pozazdrościła jej. Wybłagała, by siostra została myśląc, ze Bestia zeżre ją za karę za złamanie obietnicy. Bella miała poczucie winy, że nie jest z Bestią jak obiecała. W lustrze zobaczyła ledwo żywą Bestię leżącą nieopodal krzaku róży. Wróciła szybko do Bestii i wyznała swą miłość, a Bestia przemieniła się w księcia. Wersja Villeneuve jest mniej znana i wiele dłuższa – zawiera m.in. wzmiankę o historii sprzedania księcia wiedźmie w zamian za wygraną wojnę czy nieudanym uwiedzeniu przez wiedźmę jeszcze niezamienionego w bestię księcia. W tej wersji Bella jest też potomkiem króla i dobrej wróżki.

Roszpunka

Film Disneya (Zaplątani) z 2010 roku

Pewnego dnia lokalny złodziejaszek ukrywa się w lesie przed szukającym go wojskiem i odkrywa wieżę, w której od dawna mieszka Roszpunka – zagubiona księżniczka posiadająca niezwykłe, magiczne i niesamowicie długie włosy. Roszpunka postanawia pod nieobecność matki i korzystając z przewodnictwa chłopaka pójść na zamek i zobaczyć niezwykłe zjawisko – coroczne puszczanie światłą. W międzyczasie dowiaduje się o swoim pochodzeniu (jej dotychczasowa opiekunka okazuje się być złą wiedźmą, prawdziwą rodziną jest para królewska). Rodzina się jednoczy, złodziejaszek zostaje księciem, wiedźma ginie, szczęśliwy koniec.

Oryginalna baśń ze zbiorów braci Grimm, 1812 rok

W wersji oryginalnej nie ma królewskiej pary – jest tylko młode małżeństwo mieszkające w sąsiedztwie wiedźmy. By zrobić przyjemność żonie, która nabrała ochoty na roszpunkę, maż ukradł z ogrodu wiedźmy trochę warzywa. Oczywiście został złapany, a karą za swój czyn miało być oddanie dziecka, którego spodziewa się jego żona. Noworodka zabrała czarownica do siebie, a w wieku 12 lat zamknęła w wieży. Dziewczynka miała bardzo długie i silne włosy, po których wiedźma wspinała się, by dostać na wieżę – zupełnie jak w filmie Disneya. Roszpunka zauroczyła nie złodziejaszka, a księcia, i nie włosami czy wyglądem, a śpiewem. Spotykał się z nią co wieczór w jej pokoju wspinając po włosach. Zła wiedźma obcięła więc warkocz Roszpunce, a ją samą wygoniła do pustelni. Następnie zwabiła księcia, oznajmiła mu, że ukochanej nie zobaczy i doprowadziła do próby samobójczej – książę wyskoczył przez okno. Przeżył, ale ciernie wykuły mu oczy. Ślepy trafił wodzony śpiewem Roszpunki do jej pustelni, gdzie łzy ukochanej uleczyły jego oczy. W końcu szczęśliwe zakończenie.

Księżniczka i żaba

Film Disneya z 2009 roku

To najmniej mająca wspólnego z oryginalną historią bajka Disneya. Książę zostaje przemieniony w żabę przez złego maga voodoo. Tiana, która spotyka na swojej drodze zaczarowaną żabę, zgadza się pocałować go, aby zdjąć zły czar. Jednak po pocałunku dziewczyna sama staje się żabą. Wspólnie wyruszają w drogę do dobrej kapłanka voodoo, która jako jedyna może cofnąć zły czar.

Oryginalna baśń ze zbiorów braci Grimm, 1812 rok

Królewna podczas zabawy wrzuciła szklaną kulę do studni. W jej odzyskaniu pomogła żaba, która jednak zażądała w zamian, by dziewczyna pokochała żabę, bawiła się z nią, pozwoliła jeść z jej talerza i pić z jej szklanki, a nawet spać w jednym łóżku. Królewna złamała obietnicę i uciekła jak tylko dostała szklaną kulę z powrotem. Ale żaba doczłapała się do pałacu i przypomniała o obietnicy. Król rozkazał córce spełnić to co obiecała. Po wspólnej nocy królewna z obrzydzenia rzuciła żabą o ścianę. Spełniając obietnicę odczarowała żabę, która stała się księciem. Królewna i książę pobrali się. Dopiero w późniejszych wersjach baśni, żaba staje się księciem po pocałunku królewny.

Którą z nich opowiedzielibyście własnemu dziecku na dobranoc?

Fot. Loren Javier, CC BY-ND 2.0