Kim w Europie straszy się dzieci

Nie wiem, czym Was straszono jak byliście mali. Nie pochwalam tego, ale… no straszy się dzieci od zawsze! Mnie straszono Babą Jagą, a moje dzieci, już same z siebie, boją się Klauna z Koszalina. Choć ten Klaun to już pokłosie social mediów, to nie ma wątpliwości, że potwory są częścią naszego wspólnego europejskiego dziedzictwa i jako takie powinny być celebrowane. Zobacz czy znasz jakieś z poniższych. Byle nie osobiście!

Potwory „na grzeczność”

Wielka Brytania – Bogeyman

Bogeyman to mityczne stworzenie w wielu kulturach. Jest używany przez dorosłych do zmuszania dzieci do posłuszeństwa. Bogeyman nie ma określonego wyglądu. Jednak zawsze jest to stworzenie przychodzące po dzieci, które źle się zachowują. Bogeyman może celować w określone psoty – na przykład nieustanne ssanie kciuka lub ogólne złe zachowanie, w zależności od tego, jaki cel pedagogiczny musi zostać spełniony.

Portugalia – Bicho-papão

Bicho-papão to wyimaginowany potwór z portugalskiej mitologii dziecięcej, który czai się również w innych częściach Półwyspu Iberyjskiego, takich jak Galicja, Katalonia i Asturia. Bicho-papão jest ucieleśnieniem strachu, zmutowanym stworzeniem, które może przybierać różne formy – dowolnej żywej osoby, ducha lub potwornego zwierzęcia. Ze wszystkich swoich ofiar szczególnie smakowite są dla niego niegrzeczne dzieci. Nic dziwnego, że Bicho-papão jest używane przez rodziców, aby straszyć dzieci i zapobiec ich nieposłuszeństwu.

Litwa – Baubas

Baubas to zły duch o długich, szczupłych ramionach, pomarszczonych palcach i czerwonych oczach. Nęka ludzi, wyrywa im włosy lub dusi. Alternatywnie można go również opisać jako ciemno-czarną istotę żyjącą pod dywanem lub w jakimś ciemnym miejscu domu. Dobry powód, by posprzątać zabawki spod łóżka!

Czarownice z Europy

Bośnia i Herzegowina, Chorwa, Serbia, Macedonia – Babaroga

W Bośni i Hercegowinie, Chorwacji, Serbii i Macedonii stara Babaroga straszy dzieci swoimi rogami. Sposób, w jaki postępuje, różni się w zależności od gospodarstwa domowego. W jednym gospodarstwie Babaroga zabierała dzieci, wkładała je do worka, zanim wróciła do swojej jaskini, aby je zjeść. W innym domu brała dzieci i wyciągała je przez małe otwory w suficie. Rezultat jest prawie zawsze postrzegany jako przerażający koniec jej ofiary.

Ukraina – Baba Jaga

W folklorze słowiańskim Baba-Jaga jest istotą nadprzyrodzoną, która pojawia się jako zdeformowana i okrutnie wyglądająca stara, starsza kobieta. Ukraińska Baba-Jaga lata w moździerzu, dzierży tłuczek i mieszka głęboko w lesie. Jej chatka stoi na kurzych łapach, a płot ozdabiają ludzkie czaszki. W niektórych opowieściach ma zakrzywiony nos – czasem w górę, czasem w dół. Porywa i zjada dzieci, zwykle piekąc je w piecu. Czasami przeraża bohatera opowieści (na przykład obiecując mu przetworzenie na danie obiadowe), ale w końcu pomaga mu, jeśli jest wystarczająco odważny.

Bułgaria – Torbalan

W Bułgarii czasami mówi się dzieciom, że mroczny, przerażający potwór o imieniu Torbalan (bułgarski: „Торбалан”, co pochodzi od „торба”, co oznacza worek, więc jego imię oznacza „Człowiek z workiem”) przyjdzie i położy je w swoim wielkim worku, jeśli źle się zachowują. Jest dokładnie odwrotną postacią Dyado Koledy (bułgarski: Дядо Коледа; odpowiednik Świętego Mikołaja). Zwykle jest znany dzieciom jako mąż Baby Jagi, chociaż jest to oparte na analogii folklorystycznej.

Łotwa – Raganas

Burvji, burtnieki czy Raganas… łotewskie wierzenia o złych duchach i czarownikach są bezpośrednim efektem polowań na czarownice z XVI i XVII wieku. W szczególności Ragany to wiedźmy, które lubią kraść mleko samodzielnie lub kontrolując ropuchy i węże, które wysysają mleko z krowiego wymienia, a następnie zwracają je na polecenie. Mają wsparcie diabła, aby zmienić ludzi w różne istoty lub uczynić ich złymi duchami, aby im służyły. Niektórzy uważają, że Raganas to w rzeczywistości duchy zmarłych, które służyły diabłu lub zostały czarownikami.

Uważaj w wodzie!

Luskembourg – Krojemanchen

Wydaje się, że to naprawdę dziwne stworzenie. Kropermann to straszny potwór żyjący w jeziorach i morzach w całym Luksemburgu. Mówi się, że czai się w wodzie, wbijając włócznie dzieci, które zapuszczają się zbyt blisko. Potwór może pojawić się także w łazienkach, wannach, a nawet toaletach. Czy chciałbyś iść do łazienki i coś takiego jest z tobą w pomieszczeniu?

Słowacja – Vodník

Vodník to męski duch wodny, który podobno pojawia się jako nagi starzec z żabą twarzą, zielonkawą brodą, długimi włosami i ciałem pokrytym błotem i algami, na wierzchu czarnych rybich łusek. Zamiast dłoni ma łapy z błoną, rybi ogon i oczy, które płoną jak rozżarzone węgle. Opowieści czeskie, słoweńskie i słowackie mają zarówno złe, jak i dobre vodníci, którzy odpowiednio próbują lub nie próbują utopić ludzi pływających na ich terytorium. Tak, Wodnik Szuwarek to chyba był tym dobrym.

Szwecja – Draugen

Draugen to potworny duch człowieka, który zginął na morzu. Jest ogromny, porośnięty wodorostami. Wydaje z siebie okropny krzyk, kiedy się pojawia. Zwykle „widuje się” go podczas burzowych nocy na morzu, w otoczeniu tonących marynarzy i rybaków. Obecnie Draugen jest powszechnie kojarzony ze wszystkim mrocznym i mistycznym w morzu.

Uważaj w lesie!

Estonia – Külmking

Külmking oznacza po estońsku zimny but. Jest to również nazwa dobrze znanego złowrogiego, nadprzyrodzonego stworzenia w tym kraju. Uważa się, że Külmking to niespokojny duch bezbożnych zmarłych, który zjada dzieci, gdy same wchodzą do lasu.

Francja – Le Grand Méchant Loup

Le Grand Méchant Loup, czyli „Wielki zły wilk”, to fikcyjne zwierzę, które pojawia się w kilku zapobiegawczych bajkach i baśniach, w tym La Fontaine i Charlesa Perraulta. Może to mieć związek z prawdziwą historią Bestii z Gévaudan: między 1764 a 1770 rokiem chłopi z prowincji w południowo-środkowej Francji byli terroryzowani przez pożerające ludzi zwierzę podobne do wilka, które zabiło od 60 do 100 dorosłych i dzieci. Ten dramatyczny epizod zrodził francuskiego Loup Garou – jak wilkołak, ale potrafiącego zamienić się w wilka na życzenie, a nie tylko podczas pełni księżyca. Coś chyba na ten temat wie Czerwony Kapturek.

Uważaj zimą/w górach!

Finlandia – Mörkö

Wyimaginowany Mörkö budzi strach w sercach wielu fińskich dzieci. Pojawia się jako ciało przypominające ducha, w kształcie wzgórza, z dwoma zimnymi, wpatrującymi się oczami i szerokim rzędem białych, błyszczących zębów. Gdziekolwiek się stanie, ziemia pod nim zamarza, a rośliny i trawa giną. Mörkö zostawia ślad lodu i śniegu, gdy chodzi po ziemi, a siedząc na nim może nawet zamrozić ognisko. Szuka przyjaźni i ciepła, ale zawsze jest odrzucany przez wszystkich i przez wszystko, i musi jątrzyć się w swojej zimnej jaskini na szczycie Samotnych Gór. Czy tylko ja widzę Bukę z Muminków? Tak, to jest najbardziej znana Mörkö!

Czechy – Krakonoch’

Pomiędzy Czechami a Polską, gdzieś w Karkonoszach, żyje Krakonoch, bardzo kapryśny potwór, który wykorzystuje siły natury. Potrafi zmiażdżyć grupę wspinaczy lawiną lub uratować zamarznięte dziecko w zaspie, posyłając mu powiew wiosny.

Norwegia – Troll

Troll to istota nadprzyrodzona w mitologii nordyckiej i skandynawskim folklorze. Według źródeł staronordyckich trolle zamieszkują odosobnione góry, skały i jaskinie. Często opisuje się je jako bardzo stare, silne, ale powolne i tępe ludożercze istoty, które światło słoneczne zamienia w kamień.

Dobranoc!

Dania – Mare

Jej imię zrodziło w języku angielskim słowo „nightmare” – a także „mardröm” po szwedzku, „mareritt” po norwesku, „mareridt” po duńsku, „martröð” po islandzku i „zmora, mara” po polsku. Mare to zły duch w folklorze germańskim i nordyckim, który podczas snu siedzi na piersiach ludzi, przynosząc złe sny. Jej istnienie jest potwierdzone już w sadze nordyckiej Ynglinga z XIII wieku. Poza ludźmi męczy też konie. Uważa się, że to przez nią mimo odpoczynku nocą konie bywają wyczerpane i pokryte potem do rana. Potrafi też nieźle plątać – zarówno włosy śpiącemu jak i gałęzie drzew.

Włochy – L’uomo Nero

We Włoszech L’uomo nero (Czarny człowiek) to demon, który może wyglądać jak czarny człowiek lub czarny duch bez nóg, często używany przez dorosłych do straszenia dzieci, które nie chcą spać. W różnych częściach kraju potwór jest również znany jako „Babau”. Pochodzenie tego potwora jest nieznane. Według niektórych źródeł Babau może być pozostałością po dawnym strachu przed Saracenami z IX-X wieku. Jeśli tak, słowo „Babau” mogłoby pochodzić od imienia ludu Baban. Najbardziej rozpowszechniona interpretacja sugeruje jednak, że nazwa „Babau” to onomatopea – sugerująca szczekanie psa lub innego zwierzęcia.

Hiszpania – Mano Peluda

Mówi się, że La Mano Peluda lub „Włochata ręka” należy do człowieka zabitego podczas Inkwizycji. Jego włochate dłonie wróciły do życia, by szukać zemsty na swoich wrogach. Obecnie zajmuje się łapaniem małych dzieci po zachodzie słońca jak chcą zejść z łóżka. Cóż za świetny sposób na sen we własnym łóżku, nieprawdaż?

Wesołych Strasznych Świąt!

Holandia – Zwarte Piet

Zwarte Piet, czyli „Czarny Piotruś”, jest towarzyszem św. Mikołaja w folklorze Niderlandów. Podobnie jak Święty Mikołaj, Zwarte Piet jest hybrydową postacią pochodzenia pogańskiego. W swojej nowoczesnej formie, postać jest powszechnie przedstawiana w uczernionej twarzy i ubrana w stylizowany kolorowy strój renesansowy. Jest tym, który zamiast Świętego Mikołaja wyszukuje niegrzeczne dzieci. Kiedyś to ten święty w czerwonym ubraniu był raczej straszakiem.

Islandia – Grýla

Grýla to przerażająca olbrzymka mieszkająca w górach Islandii. Dzięki niesamowitemu słuchowi zabiera niegrzeczne dzieci i zjada je dokładnie w Wigilię. Co ciekawe jest także matką Yulemen, islandzkich odpowiedników Świętego Mikołaja. Najlepsze jednak dla małych Islandczyków jest to, że dekret publiczny z 1746 r. zakazał rodzicom traumatyzowania ich dzieci tą niewesołą opowieścią wigilijną.

Belgia – Père Fouettard

Père Fouettard, „ojciec do bicia”, jest postacią popularną w Belgii i we wschodnich regionach Francji. Ten mężczyzna o złowieszczej twarzy ubiera się w ciemne szaty z potarganymi, niechlujnymi włosami i długą brodą. Towarzyszy św. Mikołajowi 6 grudnia, rozdając niegrzecznym dzieciom bryły węgla i/lub solidną chłostę. Początki Père Fouettard sięgają roku 1150, kiedy to rzeźnik schwytał trzech zamożnie wyglądających chłopców. Szli właśnie do szkoły z internatem. Rzeźnik z pomocą swojej żony zabił dzieci, aby ukraść wszystkie pieniądze.

Austria – Krampus

Uważa się, że bestia z alpejskiego folkloru, Krampus, karze niegrzeczne dzieci podczas niemieckiego okresu Bożego Narodzenia. Mówi się, że demoniczne stworzenie łapie najgorszych przestępców do swojego worka i zabiera ich do swojego legowiska. Tradycyjnie młodzi mężczyźni przebierają się za Krampusa w Austrii, południowej Bawarii i Południowym Tyrolu w pierwszym tygodniu grudnia i włóczą się po ulicach, strasząc dzieci zardzewiałymi łańcuchami i dzwonkami. Krampus jest włochaty, zwykle brązowy lub czarny i ma rozszczepione kopyta i rogi kozy. Trochę przypomina naszego poczciwego turonia.

Żeby tylko postraszyć…

Niemcy – Schwarze Mann

Schwarze Mann (Czarny człowiek) to najsłynniejszy dziecięcy potwór w Niemczech. W zależności od regionu i czasu, Schwarze Mann przedstawiano w różnej postaci: był to ciemny, ukryty w cieniu mężczyzna, mężczyzna w czarnym ubraniu lub twarzy poczerniałej od popiołu. Ale „Schwarz” nie odnosi się tak naprawdę do koloru jego skóry, ale do jego preferencji do ukrywania się w ciemnych miejscach: lasach nocą, w szafie, a nawet pod łóżkiem.

Irlandia – Dullahan

Dullahan oznacza z grubsza „ciemnego człowieka”. Jeździ na czarnym koniu z płonącymi oczami, trzymając głowę pod pachą niczym znany z Burtonowskich filmów czy serii o Harrym Potterze jeździec bez głowy. Kiedy koń staje – ktoś umiera. Nie ma sposobu, aby zagrodzić drogę do Dullahana – wszystkie zamki i bramy otwierają się przed nim, gdy się zbliża. Może to być irlandzka odpowiedź na czarną śmierć? Chyba niekoniecznie, bo potwór boi się złota niczym wampiry czosnku. Obecnie to raczej postać w książkach fantasy i grach wideo.

Szwajcaria – Böögg

Podczas Sechseläuten, tradycyjnego wiosennego święta w Zurychu, Szwajcarzy przygotowują figurkę bałwana, umieszczają ją na drewnianym stosie, napełniają materiałami wybuchowymi i spalają. Ta postać nazywa się Böögg – pierwotnie zamaskowany potwór psotny i przerażający dzieci w okresie karnawału. Chyba wolę naszą marzannę.

Mołdawia – Căpcăun

Căpcăun to istota z mołdawskiego i rumuńskiego folkloru, przedstawiona jako ogr, który porywa dzieci lub młode damy (głównie księżniczki). Reprezentuje zło, podobnie jak jego odpowiedniki Zmeu i Balaurów. Według rumuńskiej fantazji ludowej Căpcăun ma głowę psa, czasami z czterema oczami, niektórymi na karku lub czterema nogami, ale której kluczową cechą jest kanibalizm. Termin Căpcăun oznacza również „wódz tatarski” lub „wódz turecki”, a także „pogański”. Niektórzy lingwiści uważają, że słowo Căpcăun w rzeczywistości wywodzi się z tureckiego terminu kapkan (kaphan, kapgan), który miał wysoki stopień administracyjny.

Rumunia – Drakula

Hrabia Drakula to legendarny wampir i Władca Nieumarłych. Za życia był rumuńskim rycerzem znanym jako Vlad Palownik (Tepes), który cierpiał po samobójstwie swojej ciężarnej żony. Drakula oznacza „Syn diabła”. Taki przdomek otrzymał po ojcu, który sam nazywał się Drakul, co oznacza „Diabeł”. Według legendy wampir to osoba, która nie umiera, „nieumarła”. Takie żywe zwłoki podnoszą się nocą z grobu i usiłują wyssać krew żywych. Uważa się, że w Europie Wschodniej wampiry boją się czosnku. To wyjaśnia, że każdy, kto nie lubi czosnku, może być podejrzany o bycie wampirem. A Ty lubisz czosnek?

Słowenia – Pijavica

W Chorwacji, Słowenii, Czechach i na Słowacji istnieje typ wampira zwanego Pijavica, co dosłownie tłumaczy się jako „pijący”. Opisuje typ wampira, który jako człowiek prowadził złe i grzeszne życie, a który z kolei stał się potężnym, zimnokrwistym zabójcą. Kazirodztwo, zwłaszcza między matką a synem, jest jednym ze sposobów tworzenia pijavicy. Zwykle wraca w nocy, aby przestraszyć swoją rodzinę, która może się ochronić tylko rozgniatając czosnek i zostawiajac go pod oknem razem z winem. Pijavica może zostać zabita przez ogień tylko w stanie czuwania i przy użyciu rytuału egzorcyzmów, jeśli zostanie znaleziony w grobie w ciągu dnia.

Węgry – Rézfaszú bagoly

Sowa z miedzianym penisem (tak, to właśnie oznacza ta nazwa!) jest najwyraźniej węgierskim odpowiednikiem Bogeymana lub Wielkiego Złego Wilka. Mała Natka nie je swojego groszku? Arti gra na kompie do północy? Rézfaszú bagoly ich dopadnie! Gdybyś był węgierskim dzieckiem, Twoje koszmary nie zawierałyby zębatych potworów, wiedźm i dzikich przestępców. Zamiast tego nawiedzałby ich nocny ptak z metalowym prąciem…

Który straszak najlepiej by na Was zadziałał?

Zobacz też: czy strach to dobry sposób na wychowanie? oraz Co zrobić, kiedy dziecko boi się Halloween?

Fot. 1 Laura Lewis, CC BY 2.0