Nowa minister edukacji = nowa lista lektur?

Mamy nowy rząd, nowych ministrów. Nie minęło więc dużo czasu, by edukacją wstrząsnęły informacje o reformach. Zaczęło się od zapowiedzi cięć w programie i rezygnacji z prac domowych. Teraz przyszła pora na listę lektur.

Co się tym razem dzieje?

Na razie MEN ogłosił konsultacje, które będą trwały do 19 lutego. Szefowa resortu zwróciła bardzo przytomnie uwagę, że na obecnej liście nie ma żadnej książki, która powstała w XXI wieku. Trudno się nie zgodzić, bo poprzednie zmiany wprowadziły wiele dzieł z poprzedniego wieku (lista dostępna tu). Sama pamiętam jaki popłoch był, kiedy Wisława Szymborska dostała Nagrodę Nobla, a w podręczniku ani jednego jej utworu. Teraz mamy podobny problem z dziełami Olgi Tokarczuk.

Wykaz lektur dla uczniów szkoły ponadpodstawowej obecnie obejmuje pozycje obowiązkowe, których trzon stanowią wybrane dzieła klasyki polskiej i światowej oraz utwory literatury współczesnej. Ponadto nauczyciele zobowiązani są do omówienia lektur uzupełniających, wybranych przez siebie lub zaproponowanych przez uczniów.

Wykreślanka!

Czas najwyższy, by nieco trącące myszką utwory odłożyć na półkę. Zwłaszcza te, które wymagają wytłumaczenia realiów ich pisania, które to dzieci otrzymują nie przed, a po lekturze. Trudniej wtedy o odpowiedni ich osąd. Takimi lekturami są np.:

• dzieła Henryka Sienkiewicza jak „W pustyni i w puszczy”, „Quo vadis” (akurat tego żałuję!)
• dzieła Adama Mickiewicza jak „Powrót taty” (z tomu „Ballady i romanse”), „Reduta Ordona” i „Śmierć Pułkownika”, „Konrad Wallenrod”, zamiast całości „Pana Tadeusza” jedynie analiza wybranych fragmentów
• dzieła Bolesława Prusa jak „Katarynka” i „Z legend dawnego Egiptu”
• dzieła Stefana Żeromskiego jak „Syzyfowe prace” i „Rozdziobią nas kruki i wrony”
• dwa treny Jana Kochanowskiego
• Marek Nowakowski, „Raport o stanie wojennym” (wybrane opowiadanie)
• „Romeo i Julia” Wiliama Szekspira
• Arystofanes, „Chmury”
• Wergiliusz, „Eneida” (fragmenty)
• św. Augustyn, „Wyznania” (fragmenty)
• św. Tomasz z Akwinu, „Summa teologiczna” (fragmenty)
• François Rabelais, „Gargantua i Pantagruel” (fragmenty)
• Jan Chryzostom Pasek, „Pamiętniki” (fragmenty);
• Gall Anonim, „Kronika polska” (fragmenty)
• Legenda o św. Aleksym (fragmenty)
• Pieśni nad pieśniami
• opowiadania Jorge Luis Borges i Sławomira Mrożka
• mniej lub wcale wierszy Miłosza, Iłłakowiczówny, Przybosia, Balińskiego, Polkowskiego, Wencela, Norwida, Lechonia czy Rymkiewicza

Zaproponowano, by w zamian uczniowie przeczytali m.in. Jacek Dukaj, „Katedrę” Jacka Dukaja (z tomu „W kraju niewiernych”), „Madam” Antoniego Libery, „Złodziejkę książek” Markusa Zusaka, Olgi Tokarczuk „Profesor Andrews w Warszawie” (z tomu „Gra na wielu bębenkach”) czy „Miejsce” Andrzeja Stasiuka (z tomu „Opowieści galicyjskie”).

Niektóre lektury zostały przesunięte z zakresu podstawowego na rozszerzony jak np.:

• „Boska komedia” Dante Alighieriego
• „Odprawa posłów greckich” Jana Kochanowskiego
• „Nie-Boska komedia” Zygmunta Krasińskiego
• wiersze Jana Lechonia, Juliana Przybosia, Jana Andrzeja Morsztyna

Lektury uzupełniające

W każdej klasie obowiązkowo omawiana będzie jedna pozycja książkowa, w całości lub we fragmentach, wybrana przez nauczyciela lub zaproponowana przez uczniów. Można korzystać z listy zamieszczonej na stronie MEN, która zawiera:

Utwory do XIX w. włącznie w układzie chronologicznym, na przykład:

1. Sofokles, „Król Edyp”
2. „Dzieje Tristana i Izoldy” (fragmenty)
3. Giovanni Boccaccio, „Sokół”
4. Erazm z Rotterdamu, „Pochwała głupoty” (fragmenty)
5. Tomasz Morus, „Utopia” (fragmenty)
6. Mikołaj Rej, „Żywot człowieka poczciwego” (fragmenty)
7. Andrzej Frycz Modrzewski, „O poprawie Rzeczypospolitej” (fragmenty)
8. Miguel de Cervantes y Saavedra, „Przemyślny szlachcic Don Kichote z Manczy” (fragmenty)
9. Pedro Calderon de la Barca, „Życie snem”
10. Wacław Potocki, „Transakcja wojny chocimskiej” (fragmenty z części I)
11. Wolter, „Kandyd, czyli optymizm” (fragmenty)
12. Ignacy Krasicki, „Monachomachia” (fragmenty)
13. Jędrzej Kitowicz, „Opis obyczajów za czasów panowania Augusta III” (fragmenty)
14. Julian Ursyn Niemcewicz, „Powrót posła”
15. Stanisław Staszic, „Przestrogi dla Polski” (fragmenty)
16. Juliusz Słowacki, „Beniowski” (fragmenty)
17. Aleksander Fredro, „Śluby panieńskie”
18. Johann Wolfgang Goethe, „Cierpienia młodego Wertera” (fragmenty), „Faust” (fragmenty)
19. George Byron, „Giaur” (fragmenty)
20. Adam Mickiewicz, „Dziady” cz. IV
21. Józef Ignacy Kraszewski, „Stara baśń”
22. Victor Hugo, „Nędznicy”
23. Edgar Allan Poe, wybrane opowiadanie
24. Henryk Rzewuski, „Pamiątki Soplicy” (fragmenty)
25. Eliza Orzeszkowa, „Nad Niemnem”
26. Henryk Sienkiewicz, „Listy z podróży do Ameryki” (fragmenty)

Dzieła z XX w. w układzie chronologicznym, na przykład:

1. Władysław Stanisław Reymont, „Chłopi” (tom I – Jesień)
2. Stefan Żeromski, Echa leśne, „Ludzie bezdomni”
3. Gabriela Zapolska, „Moralność pani Dulskiej”
4. Aldous Huxley, „Nowy wspaniały świat” (każdy powinien to przeczytać!!!)
5. Zofia Nałkowska, „Granica”
6. Joseph Conrad, „Lord Jim”
7. Florian Czarnyszewicz, „Nadberezyńcy”
8. Kazimierz Moczarski, „Rozmowy z katem” (fragmenty)
9. Zofia Nałkowska, „Przy torze kolejowym” (z tomu Medaliony)
10. Witold Pilecki, „Raport Witolda”
11. Zofia Kossak-Szczucka, „Pożoga. Wspomnienia z Wołynia 1917–1919”
12. Ferdynand Antoni Ossendowski, „Mocni ludzie”, „Ludzie, zwierzęta, bogowie”
13. Tadeusz Różewicz, „Kartoteka”
14. Józef Czapski, „Na nieludzkiej ziemi” (fragmenty)
15. Leopold Tyrmand, „Dziennik 1954” (fragmenty)
16. Jarosław Iwaszkiewicz, wybrane opowiadanie
17. Karol Wojtyła, „Przed sklepem jubilera”
18. Stanisław Lem, „Wizja lokalna”, „Solaris”
19. John Ronald Reuel Tolkien, „Władca pierścieni. Drużyna pierścienia”
20. William Golding, „Władca much”
21. Bohumil Hrabal, wybrane opowiadania
22. Eugène Ionesco, „Lekcja”
23. Samuel Beckett, „Czekając na Godota”
24. Friedrich Dürrenmatt, „Wizyta starszej pani”
25. Gustaw Herling-Grudziński, „Wieża”
26. Wiesław Myśliwski, „Widnokrąg”
27. Umberto Eco, „Imię róży”
28. Olga Tokarczuk, „Prawiek i inne czasy”

Utwory z XXI w. w układzie alfabetycznym, na przykład:

1. Petra Dvořáková, „Wrony”
2. Sigrìður Hagalín Björnsdóttir, „Wyspa”
3. Maria Halber, „Strużki”
4. Paweł Huelle, „Castorp”, „Śpiewaj ogrody”
5. Cixin Liu, „Wspomnienie o przeszłości Ziemi” (tom I – Problem trzech ciał);
6. Wiesław Myśliwski, „Traktat o łuskaniu fasoli”
7. Tomasz Różycki, „Dwanaście stacji”
8. Andrzej Stasiuk, „Jadąc do Babadag”
9. Mariusz Szczygieł, „Nie ma”
10. Monika Sznajderman, „Pusty las”
11. Dorota Terakowska, „Poczwarka”
12. Olga Tokarczuk, „Bieguni”, „Opowiadania bizarne”
13. Marcin Wicha, „Rzeczy, których nie wyrzuciłem”

Pełna lista propozycji zmian na liście lektur dostępna jest na stronie Ministerstwa Edukacji Narodowej.

Ciekawe propozycje – dzieła teatralne i filmowe:

1. „Amadeusz”, reż. Miloš Forman
2. „Dekalog”, reż. Krzysztof Kieślowski, wybrane filmy z cyklu
3. „Dziady”, reż. Konrad Swinarski
4. „Elektra”, reż. Piotr Chołodziński
5. „Emigranci”, reż. Kazimierz Kutz
6. „Kartoteka”, reż. Krzysztof Kieślowski
7. „Kordian”, reż. Jerzy Englert
8. „Lawa. Opowieść o „Dziadach” Adama Mickiewicza”, reż. Tadeusz Konwicki
9. „Moralność pani Dulskiej”, reż. Tomasz Zygadło
10. „Nad Niemnem”, reż. Zbigniew Kuźmiński
11. „Noc listopadowa”, reż. Andrzej Wajda
12. „Noce i dnie”, reż. Jerzy Antczak
13. „Rewizor”, reż. Jerzy Gruza
14. „Rękopis znaleziony w Saragossie”, reż. Wojciech Jerzy Has
15. „Iwona, księżniczka Burgunda”, reż. Zygmunt Hübner
16. „Sanatorium pod Klepsydrą”, reż. Wojciech Jerzy Has
17. „Śluby panieńskie”, reż. Andrzej Łapicki
18. „Wizyta starszej pani”, reż. Jerzy Gruza
19. „Ziemia obiecana”, reż. Andrzej Wajda
20. „Przerwanie działań wojennych”, reż. Juliusz Machulski

Propozycje do samokształcenia

1. „Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów”, red. Jerzy Bralczyk
2. Jan Białostocki, „Sztuka cenniejsza niż złoto. Opowieść o sztuce europejskiej naszej ery”
3. Jan Błoński, „Język właściwie użyty. Szkice o poezji polskiej drugiej połowy XX wieku”
4. Grażyna Borkowska, „Pozytywiści i inni”
5. „Człowiek Grecji”, red. Jean-Pierre Vernant
6. „Człowiek renesansu”, red. Eugenio Garin
7. Włodzimierz Dłubacz, „O kulturę filozofii”
8. Umberto Eco, „Sztuka i piękno w średniowieczu”
9. Karol Estreicher, „Historia sztuki w zarysie”
10. „Formy i normy, czyli poprawna polszczyzna w praktyce”, red. Katarzyna Kłosińska
11. Keith Houston, „Książka. Najpotężniejszy przedmiot naszych czasów zbadany od deski do deski”
12. Johan Huizinga, „Jesień średniowiecza”
13. Jacques Le Goff, „Człowiek średniowiecza”
14. Czesław Jaroszyński, Piotr Jaroszyński, „Kultura słowa. Podstawy retoryki klasycznej”
15. Piotr Jaroszyński, „Człowiek i nauka. Studium z filozofii kultury”
16. Karl Jaspers, „Idea uniwersytetu”
17. Władysław Kopaliński, „Słownik mitów i tradycji kultury”
18. Teresa Kowalik, Przemysław Słowiński, „Królewski dar. Co Polska i Polacy dali światu”
19. Jacek Kowalski, „Niezbędnik Sarmaty”
20. Jakub Z. Lichański, „Retoryka. Historia – Teoria – Praktyka”, t. I i II
21. Tadeusz Lubelski, „Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty”
22. Jan Miodek, „Słownik ojczyzny polszczyzny”
23. Anna Nasiłowska, „Literatura okresu przejściowego 1975–1996”
24. „O polską kulturę humanistyczną. Z Mieczysławem Albertem Krąpcem OP rozmawia Piotr Stanisław Mazur”
25. Maria Ossowska, „Ethos rycerski i jego odmiany”
26. „Popularna encyklopedia mass mediów”, red. Józef Skrzypczak
27. „Praktyczna stylistyka nie tylko dla polonistów”, red. Edyta Bańkowska, Agnieszka Mikołajczuk
28. Ryszard Przybylski, „Klasycyzm, czyli prawdziwy koniec Królestwa Polskiego”
29. Zbigniew Raszewski, „Krótka historia teatru polskiego”
30. Teresa Skubalanka, „Historyczna stylistyka języka polskiego. Przekroje”
31. Stanisław Stabryła, „Starożytna Grecja”
32. Anna Świderkówna, „Hellenika. Wizerunek epoki od Aleksandra do Augusta”, „Rozmowy o Biblii”
33. Wielka encyklopedia Polski, t. 1 i 2
34. Władysław Tatarkiewicz, „Historia filozofii”, „Dzieje sześciu pojęć”, „Droga przez estetykę”
35. Mieczysław Tomaszewski, „Muzyka w dialogu ze słowem. Próby, szkice, interpretacje”
36. Lidia Winniczuk, „Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu”

Inne propozycje – gry o walorach edukacyjnych

1. „This War of Mine” (11BitStudios)
2. „Gra Szyfrów” (Instytut Pamięci Narodowej)